Το Επαναστατικό κόμμα και ο ρόλος του στην πάλη για το Σοσιαλισμό.

Σύμφωνα με τα λόγια του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, «κινητήριος δύναμη της ιστορίας είναι η πάλη των τάξεων». Στη σύγχρονη εποχή δύο τάξεις συγκρούονται καθορίζοντας την πορεία της κοινωνικής εξέλιξης: η αστική τάξη και το προλεταριάτο. Η αστική τάξη έχει στα χέρια της μια μεγάλη γκάμα όπλων για να εξασφαλίζει την κυριαρχία της: τον έλεγχο των βασικών μοχλών της οικονομίας, τους ιδεολογικούς μηχανισμούς, όπως τα ΜΜΕ, το σχολείο και την εκπαίδευση γενικά, την εκκλησία, το ίδιο το κράτος με τους μηχανισμούς καταστολής του, το στρατό και την αστυνομία.
Από την άλλη, η εργατική τάξη έχει μόνο την ίδια της την αυτοοργάνωση. Σύμφωνα με τα λόγια του Μαρξ, «χωρίς οργάνωση η εργατική τάξη αποτελεί απλά πρώτη ύλη για εκμετάλλευση. Μόνο με την οργάνωση της μετατρέπεται από τάξη καθ’ εαυτή σε τάξη για τον εαυτό της». Χωρίς να είναι οργανωμένη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί τα βασικά της όπλα που είναι η θέση της στην παραγωγή (δηλ η ιδιότητα της να είναι η μόνη τάξη που παράγει και μπορεί να ελέγξει την διαδικασία της παραγωγής) και η αριθμητική της υπεροχή.
Στην πορεία του αγώνα της, η εργατική τάξη έχει φτιάξει διάφορες μορφές οργάνωσης, από τα συνδικάτα, τις ενώσεις της δηλαδή στον χώρο της δουλειάς για να ανταπεξέλθει στον οικονομικό αγώνα, έως τα κόμματα, και τα Σοβιέτ (συμβούλια) για να ασκήσει την εξουσία της.
Προσπαθώντας να αμυνθεί απέναντι στην επίθεση του κεφαλαίου, για να βελτιώσει τους όρους ζωής της, η εργατική τάξη έφτιαξε τα συνδικάτα που συσπειρώνουν στο χώρο δουλειάς όλους όσους θέλουν να αγωνιστούν ανεξαρτήτως από το επίπεδο συνείδησης του καθενός.
Συνειδητοποιώντας έπειτα ότι η οικονομική κυριαρχία στερεώνεται με την κατοχή της πολιτικής εξουσίας, τα πιο συνειδητά τμήματα της τάξης συγκρότησαν πολιτικά κόμματα για να διεξάγουν πολιτική πάλη, πάλη δηλαδή τόσο για πολιτικές μεταρρυθμίσεις, όσο και για την κατάκτηση της εξουσίας. Με αυτή την έννοια, το κόμμα είναι η ανώτερη μορφή οργάνωσης της τάξης όσο βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία της αστικής τάξης. Ανώτερη μορφή από το κόμμα, που έχει εμφανιστεί ιστορικά είναι μόνο τα Σοβιέτ, τα εργατικά συμβούλια δηλαδή που συγκροτήθηκαν για την κατάκτηση, την οργάνωση και την άσκηση της εργατικής εξουσίας, μέσα σε επαναστατικές συνθήκες.
Το κόμμα είναι η μορφή εκείνη της οργάνωσης που συγκεντρώνει για να ρίξει στη μάχη τα πιο συνειδητά και πρωτοπόρα στοιχεία, μέσα από την άμορφη μάζα του συνόλου της τάξης.
Κόμμα ταξικής πρωτοπορίας

Στο ιδρυτικό κείμενο του επιστημονικού σοσιαλισμού, το «ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ», οι Μαρξ και Ένγκελς εξηγούν πως: «..Οι Κομμουνιστές δεν σχηματίζουν ένα ξεχωριστό κόμμα ενάντια σε άλλα κόμματα της εργατικής τάξης…Δεν έχουν δικά τους συμφέροντα διαφορετικά από αυτά του προλεταριάτου σαν σύνολο...Δεν θέτουν καμία σεχταριστική αρχή από μόνοι τους με την οποία να σχηματοποιήσουν και να βάλουν σε καλούπι το προλεταριακό κίνημα…Οι Κομμουνιστές ξεχωρίζουν από τα άλλα κόμματα της εργατικής τάξης μόνο από τα εξής: 1) Στους εθνικούς αγώνες των προλεταρίων διαφορετικών χωρών τονίζουν και φέρνουν στην επιφάνεια τα κοινά συμφέροντα του προλεταριάτου σαν σύνολο, ανεξαρτήτου εθνικότητας. 2) Στα διάφορα στάδια ανάπτυξης από τα οποία πρέπει να περάσει ο αγώνας της εργατικής τάξης, αυτοί πάντα και παντού αντιπροσωπεύουν τα συμφέροντα του κινήματος σαν σύνολο…Οι Κομμουνιστές συνεπώς είναι από τη μια μεριά στην πράξη το πιο πρωτοπόρο και αποφασιστικό τμήμα των κομμάτων της εργατικής τάξης σε κάθε χώρα, το τμήμα εκείνο που σπρώχνει μπροστά και όλους τους υπόλοιπους. Από την άλλη μεριά, θεωρητικά, σε σχέση με την τεράστια μάζα του προλεταριάτου, έχουν το πλεονέκτημα της καθαρής κατανόησης της κατεύθυνσης, των συνθηκών και των συνολικών αποτελεσμάτων του προλεταριακού κινήματος..»(Μαρξ-Ένγκελς, Άπαντα, Τόμος1).
Ο ιστορικός υλισμός διδάσκει ότι οι υλικές-οικονομικές συνθήκες είναι σε τελική ανάλυση καθοριστικές για την διαμόρφωση της ανάπτυξης και εξέλιξης της κοινωνίας. Αυτή η αλήθεια του ιστορικού υλισμού δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι πολιτικές και ψυχολογικές διεργασίες που αναπτύσσονται μέσα στις μάζες των εργατών, επηρεάζουν την πορεία, την ταχύτητα και το ρυθμό της εξέλιξης, της παγκόσμιας επανάστασης. Εφόσον δηλαδή, οι αντικειμενικές υλικές προϋποθέσεις για επαναστατική δράση των εργατών φτάσουν σε ένα ορισμένο επίπεδο ωριμότητας, η θέληση και η συνείδηση τους εκφρασμένα μέσα από την παρέμβαση της οργανωμένης πρωτοπορίας μπορούν να γίνουν ο αποφασιστικός παράγοντας για την έκβαση της ταξικής πάλης. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα από μια σειρά ηττημένες επαναστάσεις στην ιστορία, που εκδηλώθηκαν ενώ οι συνθήκες ήταν παραπάνω από ώριμες, αλλά ηττήθηκαν λόγω της έλλειψης, της αδυναμίας ή του εκφυλισμού του υποκειμενικού παράγοντα, δηλ του επαναστατικού εργατικού κόμματος. (Γερμανία- Ισπανία- Γαλλία- Ελλάδα κλπ).
Πάνω σε αυτό το γεγονός στηρίζεται και η Λενινιστική και Μαρξιστική θεωρία του κόμματος της πρωτοπορίας. Η θεωρία αυτή βασίζεται σε δύο παράγοντες: την ετερογένεια της εργατικής τάξης και τον εξαιρετικά συνειδητό χαρακτήρα του κινήματος για το σοσιαλισμό. Η εργατική τάξη στην απελευθερωτική πορεία της ποτέ δεν κινείται σαν μια ομοιόμορφη μάζα. Η κίνηση της είναι διαρκώς ανισόμερη. Τα ύψη στα οποία φτάνει η συνείδηση και η ενεργητικότητα της ποικίλλουν , γνωρίζουν συνεχώς προχωρήματα και οπισθοχωρήσεις κάτω από την επίδραση αντιφατικών πιέσεων.
Η θέση της εργατικής τάξης στην παραγωγή, η εμπειρία της εκμετάλλευσης αλλά και η αίσθηση της συλλογικής της δύναμης την οδηγεί σε αυθόρμητη σύγκρουση με τον καπιταλισμό, σε ενστικτώδη αναζήτηση της δικιάς της προοπτικής- του κομμουνισμού. Ο κομμουνισμός με αυτή την έννοια δεν είναι μια αφηρημένη αρχή, αλλά μια ζωντανή τάση που ενυπάρχει μέσα στους ίδιους τους εργατικούς αγώνες και αναζητά τη δικαίωση της στη νίκη τους- μια τάση στο σήμερα.
Ταυτόχρονα όμως, η θέση της εργατικής τάξης, σαν τάξη που κυριαρχείται και πολιτικά και ιδεολογικά από την αστική μέσα στον καπιταλισμό, σπρώχνει στην αντίθετη κατεύθυνση. Ακόμα και μέσα στην κίνηση της, η εργατική τάξη κουβαλάει τις ιδέες της κυρίαρχης αστικής ιδεολογίας, που την βαραίνουν και την τραβούν προς τα πίσω σαν βαρίδια. Μόνο όταν καταφέρει να ανεβάσει την επαναστατική δράση της σε τέτοια ύψη ώστε να τσακίσει τα ορμητήρια αυτών των αντιδραστικών ιδεών, δηλαδή την οικονομική και πολιτική δύναμη των αστών και του κράτους τους, μόνο τότε θα ξεφύγει η εργατική τάξη από αυτές τις πιέσεις.
Στο μεταξύ, αυτή η συνεχής διελκυστίνδα σημαίνει ότι μέσα στην εργατική τάξη υπάρχουν πολλά διαφορετικά επίπεδα συνείδησης, μια κυριολεχτική στρωματοποίηση της τάξης, σε εργάτες προχωρημένους και καθυστερημένους πολιτικά, μαχητικούς και μη, συνδικαλισμένους και ανοργάνωτους και οπαδούς των αστικών και των πιο δεξιών κομμάτων. Στην ίδια την πορεία της ταξικής πάλης, διαφορετικά στρώματα βγάζουν διαφορετικά συμπεράσματα με διαφορετική ταχύτητα. Είναι αδύνατο να συνειδητοποιήσουν όλα τα στρώματα με έναν ταυτόχρονο τρόπο τα ταξικά τους καθήκοντα και πολύ περισσότερο τους τρόπους και τις μεθόδους της πάλης που είναι αναγκαίες για να τα επιτελέσουν. Έτσι λοιπόν στην ίδια την κίνηση της τάξης ξεχωρίζει πάντοτε ένα κομμάτι της τάξης, που παίζει το ρόλο της φυσικής ηγεσίας, της πρωτοπορίας, που αντιλαμβάνεται τα καθήκοντα και μπαίνει στην ταξική πάλη νωρίτερα από την υπόλοιπη τάξη. Σε αυτό ακριβώς οφείλεται και το ότι η πρωτοπορία αρχίζει πάντοτε σαν μειοψηφία της τάξης της.
Από αυτό το στρώμα πρέπει να αποτελείται ένα επαναστατικό κόμμα, ώστε να μπορεί να συγκεντρώνει και να καθοδηγεί τις δυνάμεις του πιο προχωρημένου κομματιού, για να μπορέσει να τραβήξει στο ίδιο επίπεδο συνείδησης και την υπόλοιπη τάξη βαθμιαία.
Οι πιο προχωρημένοι εργάτες, μαζί με τους διανοούμενους που έχουν αφοσιωθεί στον αγώνα τους, πρέπει να οργανωθούν γύρω από ένα συγκεκριμένο σώμα επιστημονικής μεθόδου, ταξικής παράδοσης και πείρας και να καταρτίσουν ένα σωστό πολιτικά πρόγραμμα για να οργανώσουν και μετά να καθοδηγήσουν στον αγώνα τις πλατειές μάζες του προλεταριάτου. Με αυτή την έννοια, ένα κόμμα, είναι πρώτα απ’ όλα πρόγραμμα, μέθοδοι, ιδέες και παραδόσεις- η συσσωρευμένη εμπειρία της παγκόσμιας εργατικής τάξης- και μετά ένας μηχανισμός μετάδοσης τους στην τάξη και μια οργάνωση. Αν αυτό δε γίνει, τότε οι πρωτοπόροι εργάτες θα υποτάσσονται στις προλήψεις και λανθασμένες ιδέες των πιο καθυστερημένων στρωμάτων και κατά συνέπεια της αστικής ιδεολογίας.
Κάτω από αυτή τη σκοπιά ήταν που επέμενε ο Λένιν, ενάντια στα επιχειρήματα των Μενσεβίκων στο 2ο συνέδριο του ΣΔΕΚΡ, ότι «κάθε απεργός δεν μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του μέλος του κόμματος», επιμένοντας σε δύο βασικές προϋποθέσεις για την κτήση της ιδιότητας του μέλους: την οικονομική συνδρομή και την συμμετοχή σε μια τοπική οργάνωση, στη δουλειά και τις συζητήσεις της. Οι Μενσεβίκοι αντίθετα, επιμένοντας σε χαλαρές προϋποθέσεις συμμετοχής και άρα στην πλαδαρότητα της οργάνωσης, ασυνείδητα οδηγούσαν στην αυτοδιάλυση του κόμματος μέσα στο στρώμα των εργατών που μπαίνουν μέσα στον αγώνα και μέσα από αυτό σε όλη την τάξη. Ένα τέτοιο κόμμα θα ήταν αδύνατο να μπορέσει να επιτελέσει τον εκπαιδευτικό του ρόλο απέναντι στην τάξη και πολύ περισσότερο να αντέξει στη σύγκρουση με το μηχανισμό του τσαρικού κράτους.

Κόμμα ελεύθερης συζήτησης και συλλογικής δράσης

«Το υλιστικό δόγμα ότι οι άνθρωποι είναι προϊόντα των συνθηκών και της ανατροφής και επομένως οι αλλαγμένοι άνθρωποι είναι προϊόντα άλλων συνθηκών και άλλαγμένης ανατροφής, ξεχνάει ότι αυτοί που αλλάζουν τις συνθήκες είναι οι άνθρωποι και ότι ο ίδιος ο εκπαιδευτής είναι ανάγκη να εκπαιδευτεί… Η σύμπτωση της αλλαγής των συνθηκών και της ανθρώπινης δραστηριότητας μπορεί να γίνει αντιληπτή και να κατανοηθεί λογικά μόνο σαν επαναστατική πρακτική» (Κ. Μαρξ, «Θέσεις για τον Φόυερμπαχ».

Η μαρξιστική άποψη ότι όσοι φιλοδοξούν να γίνουν εκπαιδευτές, πρέπει και οι ίδιοι να περάσουν από εκπαίδευση, είναι ζήτημα κλειδί για να κατανοήσουμε τον ρόλο, αλλά και την αναγκαία δομή του επαναστατικού κόμματος. Οι επαναστάτες δεν αρκεί να συσπειρωθούν σε κόμμα και να διακηρύξουν πρόγραμμα, πρέπει να φέρουν σε επαφή τις ιδέες τους με τις πλατειές μάζες και να προσπαθήσουν να τις τραβήξουν στο ίδιο επίπεδο συνείδησης. Για να το κάνουν αυτό πρέπει πρώτ’ απ’ όλα να διαχωριστούν πολιτικά, οργανωμένοι σε κόμμα πρωτοπορίας, αλλά την ίδια στιγμή να μην κόψουν τους δεσμούς και την επαφή τους με τις πλατειές μάζες της τάξης, αλλά να βρουν τα κατάλληλα μέσα, τα κατάλληλα συνθήματα πολιτικές και τακτικές για να αναδειχτούν από την ίδια την τάξη σε ηγεσία της- άλλωστε να επιβάλλουν την ηγεσία τους στην τάξη είναι αδύνατο- εκπαιδεύοντας την, κερδίζοντας πολιτικά την πλειοψηφία της και οργανώνοντας την.
Ο μόνος που μπορεί να τους διδάξει όμως πώς να το κάνουν αυτό είναι η ίδια η τάξη. Μπορούν να διδαχτούν μόνο βιώνοντας μαζί με αυτήν την εμπειρία της, παλεύοντας μέσα σε όλες τις οργανώσεις της για την άποψη τους, παρακολουθώντας βήμα-βήμα τη ζωντανή κίνηση της. Αν το πρόγραμμα είναι η συσσωρευμένη ιστορική εμπειρία της τάξης σαν σύνολο, που πρέπει να διαφυλάσσεται από το κόμμα, η σωστή πολιτική για την προπαγάνδιση του, είναι μια κατάκτηση μέσα από μια διαδικασία ζωντανού διαλόγου με την τάξη. Έτσι ο εκπαιδευτής είναι ταυτόχρονα και εκπαιδευόμενος σε μια διαλεκτική σχέση αλληλεπίδρασης. Για να μπορέσει να διατηρήσει αυτή τη σχέση με την τάξη, το επαναστατικό κόμμα πρέπει να είναι κόμμα ελεύθερης συζήτησης και συλλογικής δράσης, απόλυτης δημοκρατίας στο εσωτερικό και ενότητας στην υλοποίηση των αποφάσεων που έχουν ληφθεί δημοκρατικά- ένα κόμμα δημοκρατικού συγκεντρωτισμού.
Η έννοια του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού έχει κακοποιηθεί ιστορικά σε τεράστια έκταση από την πρακτική της σταλινικής αντεπανάστασης. Μακριά από το να αποτελεί μια οργανωτική φόρμουλα που νομιμοποιεί την απόλυτη παντοδυναμία της ηγεσίας, την αυθαιρεσία των μηχανισμών πάνω σε μια βάση που αποτελείται από άβουλα μέλη, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός είναι αντίληψη για τη σχέση κόμματος-τάξης.
Κατ’ αρχήν, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν είναι μια αυθαίρετη θεωρητική κατασκευή του Λένιν, ή του Μαρξ, είναι καταστάλαγμα της εμπειρίας της ίδιας της τάξης. Είναι η ανάγκη της τάξης να προστατέψει τις αποφάσεις της που έχουν ληφθεί μετά από δημοκρατική συζήτηση, από τις ατομικές αυθαιρεσίες που θέτουν σε κίνδυνο τον αγώνα της. Αν σε μια απεργία που έχει αποφασίσει η πλειοψηφία, δεν υπάρξει απεργιακή περιφρούρηση, οι απεργοσπάστες που θα δουλεύουν ακυρώνουν την αποτελεσματικότητα της. Η Κομμουνιστική Λίγκα, η οργάνωση που έφτιαξαν ο Μαρξ και ο Ενγκελς, προειδοποίησε τους ίδιους τους ιδρυτές της με πειθαρχικές κυρώσεις εάν καθυστερούσαν το γράψιμο του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, το οποίο είχαν εξουσιοδοτηθεί να γράψουν το Δεκέμβρη του 1847- ευτυχώς το τελείωσαν έγκαιρα!
Δημοκρατικό συγκεντρωτισμός, σε αντίθεση με το βιασμό της έννοιας από τα σταλινικά ΚΚ, σημαίνει απόλυτη ελευθερία στη συζήτηση και τη διαφωνία εντός του κόμματος, που φτάνει μέχρι και το δικαίωμα συγκρότησης τάσεων και φραξιών, και απόλυτη ενότητα στη δράση προς τα έξω, αφού ληφθεί δημοκρατικά μια απόφαση. Σημαίνει υποταγή των κατώτερων οργάνων στα ανώτερα, μόνο όμως με ταυτόχρονη υποχρέωση λογοδοσίας, και δυνατότητα κάθε κατώτερου οργάνου να ανακαλεί τα ανώτερα. Σημαίνει όχι επίτευξη πειθαρχίας με διοικητικά μέτρα, αλλά ενσυνείδητη εθελοντική πειθαρχία, βασισμένη στην πολιτική κατανόηση, την επαναστατική θέληση και την πειθώ.
Μόνο μέσα από την απόλυτη ελευθερία στη συζήτηση, μπορεί το κόμμα να εκπαιδευτεί και να εκπαιδεύσει την τάξη, αλλά μόνο με απόλυτη ενότητα στη δράση και πειθαρχία μπορεί να εκπαιδεύσει την τάξη για τις ανάγκες της ταξικής πάλης.

Κόμμα μάχης

Η μορφή του κόμματος που χτίζει κανείς, είναι αντανάκλαση του σκοπού του για την κοινωνία. Αν θέλει να πετύχει μεταρρυθμίσεις μέσα από διαπραγματεύσεις με την αστική τάξη και μέσα από την κοινοβουλευτική πίεση, τότε χτίζει ένα κόμμα πλαδαρό, με συνεχείς διαβουλεύσεις χωρίς μεγάλη δραστηριότητα, ή αντίθετα ένα κόμμα- εκλογικό μηχανισμό, χωρίς δημοκρατική συζήτηση και εκπαίδευση των μελών του, αλλά με τη δραστηριοποίηση τους μόνο για τις ανάγκες της προεκλογικής περιόδου, ενώ τα πιο σύνθετα καθήκοντα αφήνονται για την ηγεσία και τους βουλευτές.
Η μαρξιστική αντίληψη εξηγεί ότι ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας μπορεί να έρθει μόνο μέσα από την αδιάλλακτη πάλη με την αστική τάξη σε όλα τα επίπεδα και την επαναστατική ανατροπή της- με την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας. Προϋπόθεση για έναν τέτοιο σκοπό λοιπόν, είναι ένα κόμμα μάχης. Ένα κόμμα που μπορεί να διεξάγει μάχες με την αστική τάξη και να μπορεί να τραβήξει τις εργατικές μάζες σε μάχη.
Ο κυρίαρχος αυτός στόχος υπαγορεύει τον χαρακτήρα και τη σειρά προτεραιότητας των καθηκόντων του. Δεν μπορεί να είναι ένας συζητητικός όμιλος για άκοπες και ατέλειωτες κουβέντες. Ο σκοπός των αναλύσεων, συζητήσεων και εσωτερικών αντιγνωμιών είναι να καταλήγουν σε αποφάσεις σχετικά με τη δράση και τη συστηματική δουλειά. Δεν μπορεί να είναι ούτε σανατόριο γιατρειάς ταλαιπωρημένων ψυχών, ούτε και το ίδιο να είναι μοντέλο της μελλοντικής σοσιαλιστικής κοινωνίας. Είναι μια ομάδα επαναστατών μαχητών, πρόθυμων αποφασισμένων και ικανών να αντιταχθούν και να νικήσουν όλους τους εχθρούς των εργαζόμενων τάξεων βοηθώντας στις μάζες να απελευθερώσουν τον εαυτό τους, χτίζοντας ένα νέο κόσμο.
Κλειδί λοιπόν είναι μια αναλογία ανάμεσα στην αναγκαία συζήτηση για την συλλογική λήψη αποφάσεων, αλλά και για τη συστηματική πολιτική και θεωρητική επιμόρφωση των μελών ώστε να φτάνουν στο ίδιο επίπεδο συνείδησης και να μπορεί το καθένα να παίζει το ρόλο φυσικής ηγεσίας στον κοινωνικό του χώρο, εκπαιδεύοντας με τη σειρά του την τάξη- και την ανάγκη συλλογικής ενιαίας και πειθαρχημένης δράσης για την επίτευξη των στόχων, αφού προηγηθεί η συζήτηση.
Ένα τέτοιο μοντέλο κόμματος συνιστά το πρότυπο του μπολσεβίκικου κόμματος, που πρέπει να μελετήσουμε συστηματικά την ιστορία και την εμπειρία του, όχι από κάποιο φετιχισμό, αλλά λόγω του γεγονότος ότι υπήρξε το μόνο κόμμα που κατάφερε να οδηγήσει με επιτυχία την εργατική τάξη στην εξουσία.



Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:

1) Καρλ Μαρξ-Φρίντριχ Ενγκελς, «Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» εκδ. Σύγχρονη Εποχή
2) Β.Ι. Λένιν, «Τι να κάνουμε» εκδ. Θεμέλιο
3) Β.Ι. Λένιν, «Ένα βήμα μπρος- δύο βήματα πίσω» εκδ. Θεμέλιο
4) Β.Ι. Λένιν, «Για το προλεταριακό κόμμα νέου τύπου» εκδ. Σύγχρονη Εποχή (συλλογή κειμένων)
5) Ρόζα Λούξεμπουργκ, «Μαζική Απεργία, Κόμμα, Συνδικάτα» εκδ. Εργατική Δημοκρατία
6) Ρόζα Λούξεμπουργκ, «Σοσιαλισμός και δημοκρατία» εκδ. Κοροντζή
7) Λέον Τρότσκι, «Κόμμα, Τάξη, Ηγεσία» εκδ Ξεκίνημα (περιέχεται στη μπροσούρα «Η τραγωδία της Ισπανίας»
8) Λεόν Τρότσκι, «Στην υπεράσπιση του Μαρξισμού», εκδ. Αλλαγή
9) «3η Διεθνής- Τα Τέσσερα πρώτα συνέδρια- Θέσεις, Αποφάσεις, Μανιφέστα»/ 2ο συνέδριο, κείμενο: «Ο ρόλος του Κομμουνιστικού Κόμματος στην προλεταριακή επανάσταση»,/ 3ο συνέδριο, κείμενο: «Θέσεις πάνω στην οργανωτική δομή, τις μεθόδους και τη δράση των Κομμουνιστικών Κομμάτων». Εκδ. Εργατική Πάλη
10) Τζέημς Κάνον, « Το επαναστατικό κόμμα και ο ρόλος του στην πάλη για το Σοσιαλισμό» Αθήνα 1987
11) Τεντ Γκραντ, «Η Ιστορία των Διεθνών» εκδ. Μαρξιστική Φωνή
12) Πάνος Γκαργκάνας, «Κόμμα, Τάξη, Κίνημα» εκδ. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο.
13) Τεντ Γκραντ, «Μαρξιστές και Μαζικές Οργανώσεις», εκδ Μαρξιστική Φωνή,

Παναγιώτης Κολοβός